بیژن عبدالکریمی

بسم الله الرحمن الرحیم جناب آقای دکتر سیدجواد میری در نگاشته‌ای که در پاسخ به آقای دکتر عبدالکریمی تهیه کرده‌اند، به کلیدواژه‌ای اشاره می‌کنند که این کلیدواژه، قدری بر گرده‌ این نوشتار سنگینی می‌کند و نیاز است پردازش دقیق‌تری از آن انجام دهند تا خواننده بداند دقیقا ایشان به چه مفهومی اشاره می‌کنند. این کلیدواژه، کلیدواژه «مارکت اکونومی» است که از قرار هم تاکید ایشان بر عدم ترجمه مارکت و اکونومی بوده است. این عدم ترجمه البته دقت فراوان ایشان را نشان می‌دهد. چرا که به نظر می‌رسد ایشان می‌دانند مارکت ترجمه‌اش در سیاق فارس‌ها، بازار نیست. و اکونومی هم ترجمه‌اش اقتصاد نمی‌شود. چرا که در زبان و تمدن پارسی، بازار، نهادی است که هزاران سال تبادلات و تعاملات اقتصادی و سیاسی و فرهنگی ایرانیان در دل آن رقم خورده است. سازه‌ای دارد و قواعدی. ادبیاتی دارد و تاریخی. که در دل آن، فرهنگی زاده شده که آن فرهنگ اقتصادی شده است رکنی برای شکل‌گیری یک تمدن انسانی خدا محور. بازاری رباگریز، مملو از عنصر صداقت و راستی. بازاری که در آن همسایه‌ها به جای رقیب، کفیل یکدیگرند و سنت گلریزان، مانع از خروج افراد شکست خورده از بازار می‌شود. سنتی که اولویت‌گذاری خرید در صبحگاه آن، بر عهده کرسی است. سنتی که فریب در بازار را پشت لغت شفافیت پنهان نمی‌کند. و این سنت از آسمان تا زمین با سنت مارکت متفاوت است. مارکتی که در آن به قول برنارد ماندویل «گناه اکتشاف بزرگی است؛ زمانی که در چارچوب عدالت قرار گیرد و محدود شود». سنتی که ابتنایش بر گناه است. بر نفع‌طلبی، بر دروغ، بر فریب، مگر آن‌که عدالت محدودش کند. و عدالت در این سنت چیزی نیست جز سازوکار رفع تنازع میان افراد در انتفاع طلبی! که دولت محدوده اش را مشخص می کند و به بیان قانون در می آورد. دولت در سنت مارکت، امری ضروری‌تر از محتسب در سنت بازار است. چرا که در مارکت «فضیلت به‌تنهایی نمی‌تواند ملت‌ها را زنده کند. در شکوه و جلالند کسانی که دوباره زنده شوند[با گناه]. [در] عصری طلایی، که صداقت چنان آزاد باشد که بلوط». در مارکت، صداقت پای در بند است چون بلوط. و چه بسا شکوهمندی، محصول پای دربند کردن فضیلت هایی چون صداقت است. و از این روست که بازار متفاوت از مارکت است. بازار، محل تعامل مالکیت‌هاست از سر صداقت اما مارکت محل محدودسازی صداقت. و نتیجه این می‌شود که بازار در دل خود به مسجد راه می‌دهد اما مال‌ها و مارکت‌ها مسجدگریزند. فقه و حلال و حرام می شود قاعده بازار اما در مارکت باید پای در بند شود؛ چون بلوط. این‌ است که بازار در تطور خود، زمانی که لباس سیاست می شود، انقلاب اسلامی را می سازد، اما مارکت هرگز با مرام انقلاب اسلامی فقاهتی جواهری همراه نمی‌شود. این اندماج حکمرانی ساز، ریشه‌هایی نظری به عمق تاریخ ایران دارد و انتظاری هزاران ساله را ساخته است برای تحقق حکمرانی انقلابی. اما در سوی دیگر، دکتر میری عزیز، به درستی اکونومی را ترجمه نکرده‌اند به اقتصاد. چرا که از زمین تا آسمان میان صرفیدن و انصافیدن فاصله است. اکونومی یعنی صرفه و اصل صرفیدن را حاکم می‌کند بر افعال. محوریت صرفیدن بر رفتار بشر در سنت اسکولاستیک، گناهی‌است نابخشودنی! در حالی که "گناه اکتشاف بزرگی است" در سنت اکونومی. "اقتصاد" اما مسیر است و جهت دارد. محصول تجمع انتفاعات نیست. خود، اصل جهت است: «وَعَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَائِرٌ» و کسی که از آن جهت منحرف شود، از مسیر هدایت خارج می‌شود. و این اقتصاد، مسیری دیگر است از: افراط و تفریط و اسراف و تبذیر و اقتار. این صراط، چراغی است بر رفتار فرهنگی افراد که عناصری از معنای زندگی اجتماعی اخلاق محور را ردشن می کند. نه این‌که بگوید منتها الیه انحراف، همانی است که میخواهی، مگر آن‌که فرد دیگری تو را قید بزند. «مارکت اکانومی» لباس قدرت می پوشد و سرمایه‌دار می‌سازد! اما بازار منصفانه، در غیر موضع قدرت مرشد چلویی تولید می‌کند و اگر لباس بر قدرت شود، حکومت پابرهنگان و کوخ نشینان در برابر جهانخواران را تقویم می کند. یکی می‌شود زوال ملت‌های استعمار شده و یکی می‌شود جانبخش به سفره بچه یتیم های عالم. این توجه دکتر میری مرا بر آن داشت که پاسخ سوال ایشان را از درون نوشتارشان بیابم. که «دیگری» بودن «مارکت اکانومی» را در نوشتارشان فریاد زده‌اند بی‌آن‌که توجهشان به این سطح از فریاد جلب شود. بله مارکت اکانومی، دیگری از «اقتصاد ما» است! و واعجبا که "اقتصاد ما" را حتی دیگری ندانیم از آن! "اقتصاد ما" معنای روح‌بخش صدها سال زندگی ایرانی اسلامی در دل بازار است. آن چه "بچه های گفتمان انقلاب" به آن دعوت شده اند، گفتمانی کردن روح لطیف "اقتصاد ما"ست. والسلام دکتر حمیدرضا مقصودی